विम्याची ऐशी तैशी -६

 (मागील लेखावरून पुढे चालू-

किस्सा पाचवा

तिखे नेहमीप्रमाणे दवाखान्यात आले. जेव्हा ते आत आले तेव्हा मी आधीच्या पेशंटच्या नोंदी उतरवून घेण्यात गर्क होतो. माझ्याकडे येणाऱ्या सगळ्या पेशंटच्या नोंदी नेहमी अगदी अद्ययावत ठेवलेल्या असतात. माझ्याकडच्या कॉम्प्युटरवर त्या तपशीलवार नोंदलेल्या असतात. माझी स्मरणशक्ती थोडी कच्ची असल्यामुळे असेल कदाचित, पण या तपशिलांचा मला माझ्या कामात मोठा उपयोग होतो. इतका की, एखाद वेळेस कॉम्प्युटर चालू नसेल तर मला काम करणेही अशक्य होईल! माझ्या या परावलंबित्वाची मला अगदी पुरेपूर जाणीव आहे, त्यामुळे अगदी मी मन लावून ह्या नोंदी ठेवत असतो.

तिखे आले तेव्हाही बहुधा मी माझ्या कामात असाच पूर्ण गर्क असणार, नाही तर त्यांचा रागावलेला अवतार माझ्या नक्की लक्षात आला असता. मी सावध राहिलो असतो. तयार राहिलो असतो. पण तसे झाले नाही. दृष्टी कॉम्प्युटरच्या पडद्यावर खिळलेली, अशाच अवस्थेत मी निव्वळ अंगुली निर्देश करीत त्यांना खुर्चीवर बबसण्याची विनंती केली.

‘या, बसा,’ इकडे तिकडे न बघताच मी त्यांचे स्वागत केले.

पण कुठलाच प्रतिसाद नाही. आवाज आला तो फक्त खुर्ची सरकावल्याचा, आणि तोही जरा जास्तच जोरात सरकावल्याचा. खुर्चीत तिखे बसल्याची अर्धवट जाणीव मला होत होती, पण अजून माझे पूर्ण लक्ष तिख्यांकडे गेले नव्हते. मी माझ्या कामात व्यग्र होतो. काही सेकंद असे गेले असतील, पण मोठ्याने खाकरण्याचा आवाज आला म्हणून मी बाजूला पाहिले, तेव्हाच खरं तर प्रथम माझी आणि तिख्यांची नजरानजर झाली. आणि तेव्हा कुठे मला जाणवले, आजचे तिखे वेगळे होते. त्यांच्या चेहऱ्यावरचे चिरपरिचित हसू आज दिसत नव्हते. तो मिश्किल भाव आज नव्हता. मी चपापलो. काही तरी बिनसले होते नक्की, एरवी तिखे म्हणजे केवढा तरी दिलखुलास माणूस, दवाखान्यात येणार तेच मुळी चहू अंगाने हसू उधळत. ‘नमस्कार, डॉक्टर साहेब.’ अशी गर्जना करत. आल्याबरोबर हातात हात घेतील आणि हस्तांदोलन करतील तेही अशा प्रेमभरानं अन् जोशानं की माझा हातच दुखावतो की काय असं मला वाटे. आज त्यातलं काहीच नव्हतं. चेहऱ्यावर एक रागीट आविर्भाव धरून तिखे जणू फुरंगटून माझ्यासमोर बसले होते. त्यांच्या नजरेत एक प्रकारच आव्हान होते.

‘नमस्कार, तिखे साहेब, काय विशेष? काही गडबड?’, मी अंदाज घेत विचारले.

‘काय डॉक्टर साहेब, काय हो तुमचं हे हॉस्पिटल, नुसतं डोकं फिरवलं हो तुमच्या लोकांनी काल माझं.’ एवढं बोलूनच तिखे थांबले, माझ्याकडे रागावून बघत राहिले, जणू माझ्या प्रतिक्रियेची अपेक्षा करत थांबले.

मग मला आठवलं. कालपर्यंत तर तिखे हॉस्पिटलमध्ये अँडमिट होते. त्यांच्या छातीत दुखत असल्यामुळे त्यांना आम्ही अँडमिट केले होते त्यांच्या पूर्ण तपासण्या केल्या होत्या. त्या सगळ्या अगदी निर्दोष आल्या होत्या.

‘तुमचे सगळे रिपोर्ट्स पूर्ण नॉर्मल आहेत. You are now free to enjoy your life!,’ असं म्हणत त्यांच्या पाठीवर हात ठेवून मी तेव्हा उभा होतो, तेव्हा केवढ्या तरी आनंदानं, कृतज्ञ नजरेनं त्यांनी माझ्याकडे पाहिलं होतं. 

कालच्या या प्रसंगानंतर हे असं काय झालं होतं. तिखे एवढे नाराज कशानं झाले होते? मला कळेना. काहीही प्रतिवाद न करता प्रश्नार्थक नजरेनं मी फक्त त्यांच्याकडे पाहत राहिलो. रागावलेल्या पेशंटला शांत करण्याचा हा एकुलता एक प्रभावी मार्ग असतो असं माझ्या लक्षात आलेलं आहे. त्या मौन नीतीचा वापर करत मी शांतपणे त्यांच्याकडे पाहत राहिलो.

‘डॉक्टर, अहो, काल अगदी सक्काळी सक्काळी तुम्ही आलात, आपण रिपोर्टविषयी बोललो. सगळा रिपोर्ट चांगला आला होता. तो आपण पहिला आणि तुम्ही मला डिस्चार्ज दिलात, आठवतंय?’

‘हो तर’, मी पूर्ण संभ्रमात होकार देत म्हणालो. आता यात इतकं रागावण्यासारखं काय होतं ते मला कळेना.

‘तुम्ही परवानगी दिल्यावर साधारण किती वेळानं त्यांनी मला घरी सोडावं? किती वेळानं?’

आता मला थोडंसं समजायला लागलं होतं.

‘खरं सांगू का, तिखे साहेब, एकदा का डिस्चार्ज केला की पुढच्या कामाला हॉस्पिटलमध्ये किती वेळ लागेल याच्यावर आम्हा डॉक्टरांचा काहीच कंट्रोल नसतो. ते खाते पूर्ण वेगळे आहे. एकेक वेळा खूप काम असतं त्यांना, लागू शकतो वेळ!’ मी समजावणीच्या सुरात म्हणालो.

‘अहो, वेळ लागू शकतो, हे मला मान्य आहे. पण किती वेळ लागावा? त्याला काही सुमार? सकाळी आठला तुम्ही मला सोडल्यावर रात्री नऊ साडे नऊ वाजवले ह्यांनी मला सोडायला, माहित्ये? आणि तेही सोडलं तेसुद्धा सरळ नाही, मला बिलाचे आगाऊ पैसे भरावे लागले तेव्हा कुठं सोडलं, माहित्ये? हे म्हणजे साला हॉस्पिटल आहे की तुरुंग हे कळेना झालं आम्हाला हो! ’

आता मात्र मी अवाक झालो. हा म्हणजे भलताच उशीर झाला होता. अगदीच अक्षम्य म्हणावा असा उशीर. याचे काय समर्थन करणार? ‘चौकशी करतो,’ असे मी म्हणणार तोच तिखे पुन्हा बरसले-

‘आणि बिल तरी कसं करावं, किती करावं, याला काही नियम आहेत की नाहीत हो तुमच्याकडे? सगळा नुस्ता स्वैर कारभार हो. तुम्हाला माहित्ये, यांनी मला पहिला अंदाज दिला होता, कितीचा होता तो?’

तिखे जणू माझीच उलट तपासणी करीत होते. खरं तर पेशंटच्या बिलाविषयी मी बऱ्याच वेळा अगदी अडाणी असल्यासारखा असतो. हॉस्पिटलचे दर ठरलेले असतात, त्याप्रमाणे बिल होते. त्यात माझी ढवळाढवळ कशाला असा माझा हिशेब. त्यामुळे तिख्यांच्या या प्रश्नालाही माझ्याकडे काहीच उत्तर नव्हते. म्हणजे पुन्हा एकदा मौन, आता असहाय मौन एवढाच काय तो फरक! माझ्याकडून काहीच उत्तर येत नाही असे पाहून तिखे पुन्हा म्हणाले,

‘अहो, यांनी मला अंदाज दिला होतं चाळीस पंचेचाळीस हजारांचा. आणि प्रत्यक्ष बिल किती आलं असेल? किती आलं असेल?’

पुन्हा एकदा तिख्यांचं आव्हान आणि पुन्हा एकदा माझं मौन.

‘प्रत्यक्ष बिल आलं ऐशी हजार! अहो, कुठं पंचेचाळीस हजार आणि कुठं ऐशी हजार! ही असली बिलं केल्यावर विमा कंपनी काय वेडी आहे पैसे द्यायला? त्यांनी अडवलं ना ते बिल. मग नुसती पळापळ.’

आता मात्र मला पुरतंच समजायला लागलं होतं. तिख्यांना विम्याचे पैसे न मिळाल्याचा राग आला होता. हा राग किती तीव्र आणि भयानक असतो हे मला अनुभवाने माहित झालं होतं. एखाद्या रोगाचं निदान झालं की डॉक्टरचा जीव भांड्यात पडतो, मग तो रोग भले असाध्य का असेना, जीवघेणा का असेना, पण त्याचं एकदा निदान झालं की डॉक्टर सुखावतो. हा रोग निदानाचा निष्पाप आनंद असतो. तो आनंद मला झाला. शांत चित्ताने मी तिख्यांना आता झेलू शकत होतो.

‘खरं सांगू, डॉक्टर, हल्ली या हॉस्पिटल बिलांना काही ताळतंत्र राहिलेलं नाही. त्यातून ही विम्याची बिलं म्हणजे अगदी मोकळं रानच हो. विमा आहे? मग कितीही लावा बिलं, ओरबाडा लेको आम्हाला. लोक म्हणतात ते काही उगाच नाही. सगळे नुसते लुटायचे धंदे झालेत.’ तिखे बोलत होते. त्यांचे बाण बाजूबाजूने माझेही लचके तोडत होते. पण मी शांत होतो. रोग निदान झालेलं होतं.

‘डॉक्टर, तुम्ही होता, एका परीनं तुमचंच हॉस्पिटल म्हणून मी शांत राहिलो. विमा कंपनीनं तर बिल दिलं नाहीच. शेवटी, आमचा आनंद म्हणाला, (आनंदा माझा मुलगा बर का), तर शेवटी रात्री आनंदा  म्हणाला, पपा ते विम्याचे पैसे मरू दे, ते मी बघतो नंतर, आधी रोख बिल भरून या तुरुंगातून बाहे पडू, मग बघतो मी यांच्याकडे! शेवटी पदरचे पैसे भरले, तेव्हा कुठे रात्री उशिरानं घरी पोचलो, माहित्ये?’

मी अपराधी चेहरा करून होतो. इकडे तिकडे बघत होतो. एकीकडे मला चुचकारत तिख्यांनी माझं व्यवस्थित शिरकाण चालवलं होतं ते उपभोगत होतो.

‘पण एक सांगतो डॉक्टर, मी काही हॉस्पिटलला सोडणार नाही. बिलाचा खुलासा नाही झाला तर पाहूनच घेणार एकेकाकडे. साले, सांगतात पंचेचाळीस आणि लावतात ऐशी, वा रे वा! बघतोच ना काय करतात ते.’ जणू मलाच आव्हान देत देत तिखे बाहेर पडले आणि मी निःश्वास सोडला आणि पुढचा पेशंट घेतला.

तो दिवस उलटला, नंतरही काही आठवडे उलटले. तिख्यांचा हा सगळा प्रसंगच विस्मरणात जाणार, तर पुन्हा एकदा तिखे उगवले. दरवाजा उघडून ते आत आले तेव्हा मी किंचित काळजीतच होतो. आज तिखे कुठे प्रहार करतील, कसा करतील अशा चिंतेत होतो. पण आजचा दिवस वेगळाच होता. तिखे त्यांच्या नेहमीच्या आनंदी झपाट्यात होते. खुश होते. आमच्या आधीच्या भेटीची कुठलीच कटुता त्यांच्यात नव्हती.

‘हँलो डॉक्टर,’ म्हणत नेहमीच्याच तडफेने त्यांनी माझा हात हातात घेतला, जोरदार हस्तांदोलन केले, मीही हात दुखवू नये इतक्याच बेताने त्यांना तो हलवू दिला आणि नंतर शिताफीने सोडवूनही घेतला. रीतसर तपासणीचे सोपस्कार पार पडले. त्यांची तब्बेत उत्तम होती. तसे मी त्यांना सांगितले त्यावरही ते निर्मळ हसले, पण माझे एवढ्याने समाधान होईना. त्यांच्या बिलाचे, विम्याचे काय झाले होते? ते काही कळेना. तिखेही त्यावर काही बोलेनात. आता माझी उत्सुकता अगदी शिगेला पोचलेली. आता तिखे खोलीतून बाहेर पडतील, तर माझे निदान अपुरे राहील अशा काळजीत मी होतो.

खुर्चीतून उठून ते दाराकडे जाणार, शेवटी मीच पुढे झालो आणि त्यांना थांबवत म्हणालो,’ शेवटी, काय झालं हो तुमच्या त्या बिलाचं? दिले का विमा कंपनीनं की पडला भुर्दंड तुम्हालाच?’

माझ्या या प्रश्नावर तिखे थांबले, किचित वळून त्यांनी माझ्याकडे पाहिले, डोळे मिचकावत ते मला म्हणाले,’ ते हॉस्पिटल बिल होय? ते विमा कंपनीनं भरलं ना दुसऱ्या दिवशी. मला मी भरलेले पैसे दिले हॉस्पिटलनं परत. झालं ते काम एकदाचं. काय कुणाशी भांडण्याची वेळ आली नाही!’

तिख्यांच्या चेहऱ्यावरून त्यांची ख़ुशी नुसती ओसंडून वाहत होती. विमासाफल्यच मूर्तिमंत केवळ!

‘पण, ते हॉस्पिटल बिलाचे तपशील? त्यांनी किती तरी जास्त केलं होतं ना बिल तुमचं? त्याचा काही खुलासा केला का हॉस्पिटलनी?’ मी माझी बाळबोध शंका विचारली.

‘बिलाचा खुलासा?’ फिसकन हसत त्यांनी विचारले. ‘तो कुणा लेकाला हवाय आता, एकदा विमा कंपनीच बिल भरतेय म्हटल्यावर! जितकं बिल जास्त तितका फायदा जास्तच नाही का?’ त्यांनी हसत मलाच विचारले. ते ज्या खुशीनं आणि लाडानं माझ्याकडे पाहत होते तेव्हा ‘चल, बुद्दू कहींका’ असं हिंदीत म्हटल्यावर कसं वाटेल अगदी तस्सं मला वाटून गेलं, लटकं आणि निरागस!

(क्रमशः पुढे चालू

डॉ संजीव मंगरुळकर

दूरभाष ९४०५०१८८२०